Uluslararası İlişkiler

Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği

Hakkında

Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği (AAMB), Asya'da demokrasinin, hukukun üstünlüğünün ve temel hak ve özgürlüklerin gelişimini teşvik etmek amacıyla Haziran 2010 tarihinde anayasa hukuku alanında kurulan bölgesel bir kuruluştur. Anayasal hukuk ve insan hakları alanında faaliyet gösteren yargı kurumlarının bağımsızlıklarını güçlendirmek ve dolayısıyla temel hukuk ilkelerini ve insan haklarını incelemek bu kuruluşun temel amaçlarıdır.

AAMB, Tüzüğünün 2. maddesinde “özerk, bağımsız ve siyaset dışı bir oluşum” olarak tanımlanmıştır.  Tüzüğe göre Birliğin amaçları aşağıdaki gibidir:

  • İnsan haklarının korunması;
  • Demokrasinin güvence altına alınması;
  • Hukukun üstünlüğünün sağlanması;
  • Anayasa mahkemeleri ve muadili kurumların bağımsızlıkları;
  • Üyeleri arasında bilgi ve deneyim paylaşımı ve iş birliği kurulması.

Birlik, bölgedeki ortak meseleler üzerinde çalışmak, tecrübe ve fikir teatisinde bulunarak iş birliği ve dayanışmayı arttırmak amaçlı faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu amaçla, özel anayasal hukuk konularını tartışmak, üyelerine teknik destek sağlamak ve insan hakları ve anayasal hukuk alanında faaliyet gösteren diğer uluslararası kuruluşlar ile iş birliği sağlamak için üyeleriyle düzenli olarak toplanmakta ve sempozyum/seminerler düzenlemektedir.

AAMB üye sayısı yirmi birdir. Asya’da yer alan anayasa mahkemeleri ve muadil kurumlar Birliğe üye olabilirler (Tüzük Madde 6).

Bunlara ek olarak, Genel Kurul kararı ile uluslarüstü mahkemeler, anayasa mahkemeleri ve muadili olan kurumlara ‘gözlemci’ statüsü verilebilir (Tüzük Madde 9). Birlik Başkanı Kongre, sempozyum, çalıştay ve seminer gibi organizasyonlara üye olmayan kurum/kuruluşları davet edebilir (Tüzük Madde 10).

Birliğin dönem başkanlığı (2021-2023) Moğolistan Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülmektedir.

Tarihçe

AAMB, ilk olarak, 2005 yılında Moğolistan’ın başkenti Ulanbator’da düzenlenen 3. Asya Anayasa Mahkemeleri Hâkimleri Semineri (AAMHS) sırasında tasarlanmıştır. Bu seminere katılan temsilciler, Asya’da bulunan anayasal yargı kuruluşlarının tek bir teşkilat çatısı altında toplanması gerektiği hususunda hem fikir olmuşlardır. Bu amaçla, 2007 yılında Seul’de gerçekleştirilen 5. AAMHS sırasında, Endonezya, (Güney) Kore, Moğolistan ve Filipinler’e ait ilgili kurumlar, hazırlık komitesinin oluşturulması için Mutabakat Zaptı imzalamışlardır. Hazırlık komitesinin 2008 ila 2010 yılları arasında Seul’de gerçekleştirdiği dört ayrı toplantı sonucunda 2010 yılında, yedi ülkenin katılımıyla, kurulacak Birliğin Tüzüğü belirlenmiş ve resmi kuruluş tarihi kararlaştırılmıştır.

12 Haziran 2010 tarihinde ise “Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliğinin kuruluşuna Dair Cakarta Deklarasyonu” ile Birlik resmi olarak kurulmuştur. Deklarasyonu Endonezya, (Güney) Kore, Malezya, Moğolistan, Filipinler, Tayland ve Özbekistan Anayasa ve Federal Mahkemeleri imzalamıştır.

Mayıs 2011 tarihinde düzenlenen hazırlık toplantısında Üyeler Kurulu (ÜK), Açılış Kongresinin tarihini 2012 yılı olarak belirlemiş ve Türkiye, Rusya ile Tacikistan Anayasa Mahkemelerinin üyeliklerini onaylamıştır.

AAMB Kuruluş Kongresi 20-24 Mayıs 2012 tarihleri arasında Seul’de “Asya’da Anayasa Yargısının Bugünü ve Geleceği” teması ile gerçekleştirilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin AAMB üyeliği bu ilk Kongre sırasında resmiyete kavuşmuştur. Kongre sonucunda, Seul Deklarasyonu kabul edilmiş, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Birliğin dönem başkanlığını devralmıştır.

2013’te Ankara’da düzenlenen ÜK toplantısında, Afganistan Anayasasının Uygulanmasından Sorumlu Bağımsız Gözlem Komisyonu ile Kazakistan Anayasa Mahkemesinin üyelikleri kabul edilmiştir. Gürcistan Anayasa Mahkemesi’ne ise gözlemci statüsü verilmiştir.

AAMB’nin 2. Kongresi, 27-30 Nisan 2014 tarihleri arasında Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi tarafından İstanbul’da düzenlenmiştir. Kongre münasebetiyle gerçekleştirilen ÜK toplantısında Azerbaycan Anayasa Mahkemesinin AAMB’ye üye olarak katılımı onaylanmıştır. Kongrede İstanbul Deklarasyonu kabul edilmiştir ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi dönem başkanlığını Endonezya Anayasa Mahkemesine devretmiştir.

Endonezya’nın Bali şehrinde 9 Ağustos 2016’da gerçekleştirilen 3. AAMB Kongresinde Birliğin Statüsü değiştirilerek Daimî Sekreterlik kurulmuştur. Daimî Sekreterlik, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Endonezya Anayasa Mahkemesi ve (Güney) Kore Anayasa Mahkemesi tarafından ortak bir şekilde yürütülmektedir. Ortak Daimî Sekreterlik Ankara merkezli “Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme Merkezi”, Cakarta (Endonezya) merkezli “Planlama ve Koordinasyon Daimî Sekreterliği” ve Seul (Güney Kore) merkezli “Araştırma ve Geliştirme Daimi Sekreterliği” olarak üçe ayrılmıştır. Öte yandan tüzük değişikliğiyle, Rusça çalışma dili olarak tanınmıştır ve böylelikle Birliğin resmi çalışma dilleri İngilizce ve Rusça olmuştur.

Ağustos 2017 tarihinde Endonezya’nın Solo kentinde yer alan ÜK Toplantısı sırasında Malezya dönem başkanı olarak seçilmiştir.

Kasım 2019’da Endonezya’nın Bali şehrinde gerçekleştirilen ÜK toplantısında ise dönem başkanlığı Kazakistan Anayasa Mahkemesine devredilmiştir. Aynı toplantıda, Hindistan Yüksek Mahkemesi ve Maldivler Yüksek Mahkemesi Birliğe üye olmuşlardır.

Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği (AAMB) 4. Kongresi ve Kazakistan Anayasası’nın kabulünün 25. Yıl Dönümü töreni COVID-19 önlemleri nedeniyle video konferans yöntemiyle yapılmıştır.

26-28 Ağustos 2020 tarihlerinde AAMB Dönem Başkanı Kazakistan Anayasa Konseyi’nin organizatörlüğünde düzenlenen Kongre’ye Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, Anayasa Mahkemesi Genel Sekreteri Murat Şen ve Genel Sekreter Yardımcısı Mücahit Aydın katılmıştır.

Kongre’de AAMB Üyeler Kurulu toplanmıştır. Anayasa Mahkemesi Genel Sekreteri Murat Şen AAMB Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme Merkezi’nin faaliyet raporunu sunmuştur. Murat Şen, Türk Anayasa Mahkemesi’nce düzenlenen Yaz Okulları hakkında detaylı bilgi vermiş ve AAMB üyeleri ile misafir kurumların giderek artan ilgisi ile 2013 yılından beri gerçekleştirilen Yaz Okulu programlarının öneminin altını çizmiştir.

2021 yılında Kazakistan’da yapılan sempozyum, Üyeler Kurulu toplantısının gündem maddesi olarak ele alınmıştır. Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan’ın önerisi üzerine, “Internet ve Temel Hak ile Özgürlükler” sempozyumun konusu olarak kabul edilmiştir.

Akademik program “XXI. Yüzyıl Anayasası- Hukukun Üstünlüğü, İnsanın Değeri ve Devletin Etkinliği” konusu kapsamında gerçekleştirilmiştir. Kongre üç oturum halinde yapılmıştır. Birinci oturum “Anayasa ve Hukukun Üstünlüğü: Sorunlar ve Çözüm Yolları; ikinci oturum “Dijital Dönüşüm Çağında Anayasal İnsan Hakları ve Demokratik Değerlerin Korunması”; üçüncü oturum ise “Çağdaş ve Etkili bir Devletin Modernleşmesine ilişkin Anayasal İlkeler” konuları üzerinde düzenlenmiştir. Üçüncü oturumda Anayasa Mahkemesi Genel Sekreter Yardımcısı Mücahit Aydın, dijital yöntemle gerçekleştirilen e-duruşmalarla ilgili Türk Anayasa Mahkemesinin içtihadını anlatan bir sunum yapmıştır.

4. Kongrede, Bangladeş Yüksek Mahkemesi Birliğin 19. Üyesi olmuş, AAMB 4. Kongresi ortak deklarasyonun kabul edilmesiyle sona ermiştir. (Deklarasyon metni için tıklayınız)

Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği (AAMB) faaliyetleri kapsamında 26-27 Ağustos 2021 tarihlerinde Kazakistan Anayasa Konseyi tarafından video konferans yöntemiyle Üyeler Kurulu ve Genel Sekreterler Toplantısı ile uluslararası bir sempozyum düzenlenmiştir.

Üyeler Kurulu Toplantısı’nda Ürdün Anayasa Mahkemesi’nin Birliğe üyeliğe kabulü, Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı ile AAMB arasında iş birliği yapılması ve anlaşma imzalanması, Birliğin Dünya Anayasa Yargısı V. Kongresi’ne katılması yönünde karar alınmıştır. Yeni dönem başkanlığının, daha önce alınan prensip kararı doğrultusunda Moğolistan Anayasa Mahkemesi’ne devredilmesi ve bir sonraki dönem (2023-2025) başkanlığının Tayland Anayasa Mahkemesi’ne verilmesi hususunda mutabakata varılmıştır. 2021 yılında Ürdün Haşimi Krallığı Anayasa Mahkemesinin üyeliğe kabulü ile Birliğin toplam 20 Üyesi olmuştur.

Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği’nin (AAMB) “Asya’da Anayasa Yargısı Alanındaki Son Gelişmeler” konulu 5. Kongresi, dönem başkanlığını yürüten Moğolistan Anayasa Mahkemesi’nin ev sahipliğinde Ulanbator’da hibrit formatta yapılmıştır. Kongreye Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, Anayasa Mahkemesi Üyesi Hicabi Dursun ve Genel Sekreter Yardımcısı Yücel Arslan şahsen katılmışlardır.

Kongre, Moğolistan Dışişleri Bakanlığı’nda AAMB Üyeler Kurulu açılış toplantısı ile başlamıştır. Başkan Arslan, Moğolistan Anayasa Mahkemesi Başkanı Namjil Chinbat ile görüşmesinin ardından Üyeler Kurulu açılış toplantısına katılmış, Anayasa Mahkemesi Genel Sekreter Yardımcısı Yücel Arslan ise AAMB Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme Merkezi’nin faaliyet raporunu sunmuştur.

Kongre iki oturum halinde yapılmıştır. Başkan Zühtü Arslan, ilk gün 1. oturuma başkanlık etmiş, ikinci gün ise 2. oturumdan önce ilk olarak Moğolistan Meclis Başkanı Gombojav Zandanshatar ve ardından Moğolistan Sayıştay Başkanı Zandanbat Dorjsuren ile ikili görüşmelerde bulunmuştur.

Bu kapsamda, Başkan Zühtü Arslan’a Moğolistan Meclis Başkanı Gomboja Zandanshatar tarafından en yüksek devlet nişanlarından olan “Polar Star” (Kutup Yıldızı) isimli Devlet Nişanı tevcih edilmiştir. Devlet Sarayı’nda gerçekleştirilen resmî törende Başkan Arslan’a Türkiye ile Moğolistan Anayasa Mahkemeleri arasındaki ilişkilere ve AAMB’nin çalışmalarına yaptığı katkılardan dolayı nişan verilmesine dair Cumhurbaşkanlığı kararnamesi okunmuştur.

Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği’nin 5. Kongresi’nin sonunda Ulanbator Deklarasyonu kabul edilmiştir. Ayrıca Kongre’de Filistin Anayasa Mahkemesi’nin AAMB’ye üye olma talebi, Türk Anayasa Mahkemesi’nin de desteğiyle uygun görülmüş ve üye sayısı 21’e yükselmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi’nin Dönem Başkanlığı

Türkiye Anayasa Mahkemesi, 2012 yılında (Güney) Kore’nin Seul şehrinde gerçekleştirilen AAMB Kuruluş Kongresinde dönem başkanlığını devralmış ve 2012 ila 2014 yılları arasında dönem başkanlığı yapmıştır.    

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin dönem başkanlığı sırasında 2013 ÜK Toplantısı Ankara’da düzenlenmiştir. Bu toplantı ile Kurul, Afganistan Anayasasının Uygulanmasından Sorumlu Bağımsız Gözlem Komisyonu ile Kazakistan Anayasa Mahkemesinin üyeliklerini kabul etmiştir. Buna ek olarak, Gürcistan Anayasa Mahkemesi Birliğe gözlemci statüsü ile dâhil edilmiştir.

Söz konusu ÜK Toplantısında, Türkiye Anayasa Mahkemesi, Birlik faaliyetleri kapsamında anayasa ve insan hakları hukuku alanında görüş ve tecrübe alışverişi ile içtihat hukuku/ uygulama paylaşımı için hâkim/hukukçu/uzmanlara yönelik her yıl düzenlenecek bir akademik faaliyet önerisinde bulunmuştur. Bu tür düzenli bir faaliyet ile Üye Kurumlar arasındaki bağların daha ileri düzeye taşınması hedeflenmiştir.

Bu çerçevede, Türkiye Anayasa Mahkemesi “Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı” konusu ile 6-13 Ekim 2013 tarihleri arasında Ankara’da “Yaz Okulu” düzenlemiştir. İlk defa düzenlenen bu Yaz Okulunda, tüm üye kurumlara ek olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi temsil edilmiştir ve katılımcılar tarafından gerçekleştirilen sunumlar “Asya’da Anayasa Yargısı” (Constitutional Justice in Asia) adlı bir kitapta toplanmıştır. O zamandan bu yana, Türkiye Anayasa Mahkemesi, üyelerin olduğu kadar misafir kurumların da artan ilgisiyle her yıl Yaz Okulunu düzenlemeye devam etmektedir.

Türkiye Anayasa Mahkemesi, 27-30 Nisan 2014 tarihleri arasında İstanbul'da 2. AAMB Kongresi’ne ev sahipliği yapmıştır. Kongrenin hemen öncesinde düzenlenen ÜK toplantısında Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi oy birliğiyle üyeliğe kabul etmiştir. Yaz Okulunun her yıl düzenli olarak Türkiye Anayasa Mahkemesi tarafından gerçekleştirilmesi kararı da yine bu toplantıda alınmıştır.

Kongrenin akademik programı farklı temalarda dört ayrı oturum olarak yapılmıştır: “İnsan Haklarının Anayasa Mahkemeleri Tarafından Korunması”, “Anayasa Mahkemeleri, Yüksek Mahkemeler ve Parlamentolar arasındaki İlişkiler”, “Anayasal Adalette Yorum Yöntemleri” ve “Anayasal Düzenin Koruyucusu olarak Anayasa Mahkemeleri ve Yüksek Mahkemeler”. Kongreye, Venedik Komisyonu, Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı ve Afrika Anayasa Yargısı Konferansı dâhil çeşitli uluslararası kuruluşlar ile 23 ülkenin anayasa ve yüksek mahkeme başkanları, üyeleri ve hukukçularından oluşan yaklaşık 200 kişi katılmıştır. Kongre sonunda İstanbul Deklarasyonu kabul edilmiştir.

Bu Kongre ile birlikte, Türkiye Anayasa Mahkemesi dönem başkanlığı süresini tamamlamış ve bu görevi yerine getirmek üzere seçilen Endonezya Anayasa Mahkemesine devretmiştir.

Sekreterlikler

Ortak Daimî Sekreterlik Ankara merkezli Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme Merkezi, Cakarta (Endonezya) merkezli Planlama ve Koordinasyon Daimî Sekreterliği ve Seul (Güney Kore) merkezli Araştırma ve Geliştirme Daimî Sekreterliği olmak üzere üç birimden oluşmaktadır.

i) Planlama ve Koordinasyon Daimî SekreterliğiEndonezya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülmektedir ve görevleri aşağıdaki gibidir:

  • AAMB ve üyelerine protokol ve idari alanda destek sağlamak,
  • AAMB ile uluslararası kuruluşlar, forumlar ve diğer dış taraflar arasındaki ilişkileri yürütülmesini teşvik etmek ve bu alanda destek sağlamak,
  • Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme Merkezi faaliyet alanı dışında kalan insan kaynakları gelişimi, insan kaynağı paylaşımı, eğitim ve staj faaliyetlerini koordine etmek,
  • AAMB faaliyetleri kapsamındaki hususlarda mali planlama ve koordinasyonu gerçekleştirmek.

ii) Araştırma ve Geliştirme Daimî Sekreterliği Kore Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülmektedir. Karşılaştırmalı anayasa hukuku ve özellikle de anayasal yargı alanında çalışan kurumların görevleri üzerine çalışması öngörülmüştür. Bu amaca yönelik olarak aşağıdaki görevleri yerine getirmektedir:

  • AAMB üyeleri ve üçüncü taraflar arasında ortak araştırma çalışmalarını planlamak, yürütmek ve koordine etmek,
  • Anayasa yargısı alanında araştırma faaliyetleri önermek ve bu araştırmaları yürütmek,
  • Yürütülen araştırma çalışmalarının sonuçlarını ele alan uluslararası bir dergi yayınlamak,
  • Üyelerin mahkemelerin içtihat hukukuna ilişkin veri tabanı oluşturmak,
  • Anayasacılığın teşvik edilmesi amacıyla araştırma faaliyetleri yürütmek,
  • Belirlenecek konularda mahkeme üyesi/hâkim ve uzman/araştırmacılara yönelik uluslararası konferans, seminer ve forum düzenlemek.

iii) Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme Merkezi Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülmektedir. Bu Merkezin sorumluluğunda olan görevler aşağıdaki gibidir:

  • AAMB faaliyet alanı çerçevesinde yaz okulu, çalıştay ve benzeri programlar yürütmek,
  • Söz konusu programlara katılan Üye temsilcilerine eğitim materyalleri temin etmek,
  • Düzenlediği programlar kapsamında Üye temsilcilerinin katılımını koordine etmek.

Yaz Okulu

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, anayasa mahkemeleri veya anayasa yargısı alanında faaliyet gösteren kurumlardan hâkim ve hukukçular, hâkim yardımcıları, hukuk uzmanları, danışmanları veya hukuk personellerine yönelik her yıl AAMB Yaz Okulunu düzenlemektedir. Programın çalışma dilleri, AAMB resmi çalışma dillerine uygun olarak İngilizce ve Rusçadır. İlk Yaz Okulu Programı 2013 yılında düzenlenmiştir. O tarihten itibaren de her yıl düzenli olarak gerçekleştirilmektedir.

 Yaz okullarında yapılan sunumlarım derlendiği kitaplar (İngilizce) için tıklayınız.

   Üyeler

AAMB üyesi kurumlar şu şekildedir:  

  • Endonezya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 2010 (Daimi Sekretarya)
  • Kore Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 2010 (Daimi Sekretarya)
  • Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 2012 (Daimi Sekretarya)
  • Filipinler Yüksek Mahkemesi, 2010
  • Malezya Federal Mahkemesi, 2010
  • Moğolistan Anayasa Mahkemesi, 2010
  • Tayland Krallığı Anayasa Mahkemesi, 2010
  • Özbekistan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 2010
  • Pakistan Yüksek Mahkemesi, 2012
  • Rusya Federasyonu Anayasa Mahkemesi, 2012
  • Tacikistan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 2012
  • Afganistan İslam Devleti Anayasasının Uygulanmasından sorumlu Bağımsız Gözlem Komisyonu, 2013
  • Kazakistan Cumhuriyeti Anayasa Konseyi, 2013
  • Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 2014
  • Kırgız Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi Anayasa Dairesi, 2015
  • Myanmar Birliği Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 2016
  • Hindistan Yüksek Mahkemesi, 2019
  • Maldivler Yüksek Mahkemesi, 2019
  • Bangladeş Yüksek Mahkemesi, 2020
  • Ürdün Haşimi Krallığı Anayasa Mahkemesi, 2021
  • Filistin Yüksek Anayasa Mahkemesi, 2022