Uluslararası İlişkiler

Dünya Anayasa Yargısı Konferansı

Hakkında

Dünya Anayasa Yargısı Konferansı (WCCJ), beş kıtadan (Afrika, Amerika Asya, Avustralya/Okyanusya ve Avrupa) 119 Anayasa Mahkemesini/Konseyini ve Yüksek Mahkemeyi bir araya getirmektedir. Dünya Anayasa Yargısı Konferansı demokrasi, insan haklarının korunması ve hukukun üstünlüğünün bir ana unsuru olarak anayasa yargısını –insan haklarına ilişkin kararlar dâhil olmak üzere anayasal denetim– teşvik etmektedir.

Dünya Anayasa Yargısı Konferansı, düzenli olarak kongreler gerçekleştirmek, bölgesel konferans ve seminerlere katılmak, deneyimlerin ve iyi uygulama örneklerinin paylaşımını organize etmek ve üyelerine talepleri doğrultusunda iyi hizmetler sunmak suretiyle amaçlarını gerçekleştirmektedir.

Dünya Anayasa Yargısı Konferansı Tüzüğü’ne göre, Konferansın Genel Kurul, Büro ve Sekreterya olmak üzere üç organı bulunmaktadır. Genel Kurulun başkanlığı Kongreye ev sahipliği yapan mahkeme tarafından yürütülmektedir. En son ev sahipliği yapan mahkeme Litvanya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesidir. Büro Başkanlığı, bölgesel gruplar arasında rotasyon yapılarak bir yıllık periyotlarla gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla Büro Başkanlığı, tek bir mahkeme tarafından değil, bölgesel gruplar tarafından yürütülmektedir. 21 Eylül 2016 tarihinden bu yana Afrika Anayasa Yargısı Konferansı Büroya başkanlık etmektedir. Bölgesel gruplar temsilcilerini kendileri belirlemektedir. Venedik Komisyonu, Dünya Anayasa Yargısı Konferansının Sekreteryası olarak görev yapmaktadır.

Türkiye Anayasa Mahkemesi, 2013 yılında Dünya Anayasa Yargısı Konferansına üye olmuştur. Mahkeme, Seul’de gerçekleştirilen 3. Kongrede Büro üyeliğine seçilmiş ve Vilnius’ta gerçekleştirilen 4. Kongreye kadar bu görevi yürütmüştür (2015-2017).

Tarihçesi

Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu (Venedik Komisyonu) 1996 yılından bu yana bölgesel veya resmi dillere göre ayrılan anayasa mahkemeleri grupları ile işbirliği yapmaktadır. Bunlar, Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı, Fransızca Kullanan Anayasa Mahkemeleri Birliği, Güney Afrika Mahkeme Başkanları Forumu, Yeni Demokrasi Ülkeleri Anayasal Denetim Organları Konferansı, Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği, Arap Anayasa Mahkemeleri ve Konseyleri Birliği, İber-Amerikan Anayasa Yargısı Konferansı, Portekizce Konuşan Ülkelerin Anayasa Mahkemeleri Konferansı ve Afrika Anayasa Yargısı Konferansıdır.

Venedik Komisyonu, bu grupları ve üyelerini bir araya getirme hedefi doğrultusunda, Güney Afrika Anayasa Mahkemesi işbirliğiyle, Dünya Anayasa Yargısı Konferansının ilk Kongresini düzenlemiştir.

2009 yılında Güney Afrika/Cape Town’da gerçekleştirilen 1. Kongrede kabul edilen deklarasyona istinaden, Venedik Komisyonunun desteğiyle, Büronun 2009 yılının Nisan ayında Meksika’da gerçekleştirilen ilk toplantısında Tüzük taslağı hazırlanmıştır. Tüzük taslağı, 2011 yılında Brezilya/Rio de Janeiro’da gerçekleştirilen 2. Kongrede değiştirilmiş ve nihai olarak Büronun 23 Mayıs 2011 tarihinde Romanya/Bükreş’de gerçekleştirilen başka bir toplantısında kabul edilmiştir. Dünya Anayasa Yargısı Konferansı Tüzüğü, 30’dan fazla Anayasa Mahkemesi, Anayasa Konseyi ve anayasa yargısı yetkisine sahip Yüksek Mahkemenin kabulüyle, 24 Eylül 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 

Kongreler

1. Kongre, Cape Town, 2009

“Etkili Anayasa Yargısı (Influential Constitutional Justice)” temalı Dünya Anayasa Yargısı Konferansı, Güney Afrika Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi ve Venedik Komisyonu işbirliğiyle, 22-24 Ocak 2009 tarihinde Cape Town’da gerçekleştirilmiştir. Konferansın konusu şu alt başlıklara ayrılmıştır: i) Anayasa mahkemeleri ve muadili kurumların hukuk devleti inşasında rolü; ii) Anayasa yargısının toplum üzerindeki etkisi; iii) Küresel insan hakları hukukunun geliştirilmesi.

2. Kongre, Rio de Janeiro, 2011

“Güçler Ayrılığı ve Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumların Bağımsızlığı (Separation of Powers and Independence of Constitutional Courts and Equivalent Bodies)” temalı 2. Kongre, Venedik Komisyonu işbirliğiyle, Brezilya Federal Yüksek Mahkemesi tarafından düzenlenmiştir. Kongrenin konusu şu alt başlıklara ayrılmıştır: i) Güçler ayrılığı ve anayasa mahkemeleri ve muadili kurumların bağımsızlığı, ii) İnsan hakkı olarak yargı bağımsızlığı, iii) Kurum olarak anayasa mahkemelerinin bağımsızlığı, iv) Bağımsızlığın teminatı olarak Anayasa mahkemeleri hâkimlerinin ve mahkeme usullerinin bağımsızlığı.

3. Kongre, Seul, 2014

 “Anayasa Yargısı ve Sosyal Entegrasyon (Constitutional Justice and Social Integration)” temalı Kongrede, küreselleşen dünyada sosyal entegrasyonun zorlukları; sosyal entegrasyona ilişkin uluslararası kurallar; sosyal entegrasyonu artıran anayasal araçlar; sosyal entegrasyon sürecinde anayasa yargısının rolü gibi konular ele alınmıştır. Türkiye Anayasa Mahkemesini temsilen, Mahkeme Başkanı (ilgili zamanda Üye) Zühtü Arslan, Kongrenin III. Oturumunda konuşma yapmıştır.

4. Kongre, Vilnius, 2017

Kongrenin teması “Modern Dünyada Hukukun Üstünlüğü ve Anayasa Yargısı” dır (The Rule of Law and Constitutional Justice in the Modern World). Kongrenin konusu dört alt başlığa ayrılmıştır: i) Hukukun üstünlüğüne ilişkin farklı kavramlar; ii) Hukukun üstünlüğüne ilişkin yeni zorluklar; iii) Hukuk ve devlet; iv) Hukuk ve birey. Bir ankete verilen cevaplar doğrultusunda, her bir alt başlık bir açılış konuşmacısı tarafından sunulmuş ve sonrasında katılımcılar tarafından tartışılmıştır.

Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan ve beraberindeki heyet, Dünya Anayasa Yargısının 11-14 Eylül 2017 tarihinde Litvanya’nın Vilnius kentinde düzenlenen 4. Kongresine ve 12. Büro toplantısına katılmıştır.

Genel Kurul, Dünya Anayasa Yargısı Konferansı Tüzüğü’nde bir değişiklik yapmıştır. Değiştirilen Tüzüğe göre, dört kıtanın her birinden (Afrika Asya, Amerika ve Avrupa) bir temsilci, ilgili kıta tarafından Büronun dönem üyeliğine seçilecektir. Türkiye gibi, iki kıta adına anayasa yargısı konferansına üye olan ülkeler, her iki kıtanın temsilcilerinin seçiminde oy kullanacaktır. Kongrenin sonunda kabul edilen Vilnius Deklarasyonu’nda, hukukun üstünlüğü ilkesine ve mahkemelerin bağımsızlığına vurgu yapılarak, hukuk devletini zedelemeye yönelik anayasal olmayan her türlü teşebbüs kınanmıştır. 

5. Kongre, Bali, 2022

“Anayasa Yargısı ve Barış (Constitutional Justice and Peace)” temalı 5. Kongre, Endonezya Anayasa Mahkemesi’nin ev sahipliğinde 5-7 Ekim 2022 tarihleri arasında düzenlenmiştir. Kongre’ye Türkiye’yi temsilen Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, Üye Selahaddin Menteş ve Genel Sekreter Murat Şen katılmıştır. Başkan Zühtü Arslan Kongre’nin ilk gününde “Uygulama” temalı oturumda ana konuşmacı (keynote speaker) olarak bir konuşma yapmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Kongre’nin ikinci gününde yapılan Genel Kurulda Dünya Anayasa Yargısı Konferansının yürütme organı durumundaki üç yıllık bir süre için Büro’ya üye seçilmiştir.