Uluslararası İlişkiler
İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı
Hakkında
İslam dünyasında anayasa yargısı yetkisini kullanan 30 anayasa mahkemesi ve yüksek mahkemeyi bir araya getiren İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı (İDAY), İslam ülkelerinde adalet, hukukun üstünlüğü, demokrasi, temel hak ve özgürlükler gibi anayasal değerlerin korunmasını ve geliştirilmesini amaçlamaktadır.
İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı Kuruluş Kongresi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi'nin ev sahipliğinde 24 Aralık 2022 tarihinde Türkiye'nin İstanbul kentinde gerçekleştirilmiştir. Kongreye, İslam dünyasından 32 anayasa ve yüksek mahkemenin yanı sıra anayasa yargısı yetkisini kullanan ilgili uluslararası kurumların başkanları ve temsilcileri katılmıştır. Kongre esnasında 15 Aralık 2018 tarihli İstanbul Deklarasyonu ve 17 Eylül 2021 tarihli Bandung Deklarasyonu'na atıfta bulunularak, İslam dünyası anayasa yargısı için resmî ve bağımsız bir yargı platformunun kurulması gerekliliğine değinilmiştir.
Bandung Deklarasyonu ile yetkilendirilen Cezayir, Endonezya, Gambiya, Pakistan ve Türkiye'den oluşan Çalışma Komitesi tarafından hazırlanan taslak Tüzük de müzakereler sonucunda kabul edilmiş ve İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı (İDAY) resmen kurulmuştur. Tüzüğün imza töreninin ardından 24 Aralık 2022 tarihinde İDAY'ın resmî kuruluşunu ilan eden İstanbul Deklarasyonu kabul edilmiştir.
İDAY Kuruluş Kongresi’nin sonunda Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, oybirliğiyle İDAY’ın Birinci Dönem Başkanı olarak seçilmiştir. Bu kapsamda, Türk Anayasa Mahkemesi Başkanı, İDAY Dönem Başkanı sıfatıyla ilk çalışma ziyaretini 19 Ocak 2023 tarihinde Filistin Yüksek Anayasa Mahkemesine gerçekleştirmiştir.
İDAY'ın organları, Üyeler Kurulu ve Kongre'dir (Tüzük, Madde 11).
Üyeler Kurulu, üye statüsüne sahip anayasa yargısı mercilerinin Başkanlarından oluşur. Başkanlar, Mahkemelerin veya Kurumların bir temsilcisi tarafından temsil edilebilir. Kurul, kural olarak bir sonraki Kongreyi düzenlemekten sorumlu üyenin merkezinde ve salt çoğunlukla toplanan merkezi karar alma organıdır. Üyeler Kurulu, Kongre tarihleri arasında ve prensip olarak Kongrenin açılışından önceki gün ve ayrıca Kongrenin kapanışından önce en az bir toplantı yapar. Toplantıda hazır bulunan üyelerin üçte iki (2/3) çoğunluğu ile karar alır. Her üyenin bir oy hakkı vardır (Tüzük, Madde 12-18).
Kongre, Konferansın üyeleri, gözlemcileri ve misafirlerinden oluşur. Ancak, gözlemcilerin ve misafirlerin oylamaya veya karar alma sürecine katılmalarına izin verilmez. Konferans, prensip olarak her iki (2) yılda bir Kongre düzenler. Her Kongrenin sonunda, Üyeler Kurulu bir sonraki Kongrenin yerini belirler. Kongre, bir açılış ve kapanış oturumunun yanı sıra müzakerelerden oluşur. Kongre resmî bir açılış oturumu ile başlar ve özel bir kapanış oturumu ile sona erer (Tüzük, Madde 19-20).
İDAY Tüzüğü’nün geçici maddesine göre, Konferansın Birinci Kongresi, İDAY Tüzüğü’nün yürürlük tarihinden itibaren iki (2) yıl içerisinde Üyeler Kurulu tarafından kararlaştırılacak bir yerde gerçekleştirilecektir.
İDAY'ın daimî bir sekretaryası bulunmamaktadır. İDAY Sekretaryası, bir sonraki Kongreyi düzenleyen üye tarafından üstlenilecektir.
İDAY Başkanı, aynı zamanda Üyeler Kurulu Sekreteri de olacak bir İDAY Sekreteri atar. Sekreter, görevlerini yerine getirirken İDAY'ın tüm üyeleri tarafından desteklenmelidir (Tüzük, Madde 21).
İDAY Tüzüğünün Türkçe ve İngilizce metinlerine ulaşmak için tıklayınız.
İDAY’ın resmî web sitesine ulaşmak için tıklayınız.
Malezya Federal Mahkemesinin Ziyareti
İDAY Dönem Başkanı Kadir Özkaya, Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın davetlisi olarak ülkemizde bulunan Malezya Federal Mahkemesi Başkanı Tengku Maimun Binti Tuan Mat ve Temyiz Mahkemesi Başkanı Abang Iskandar Bin Abang Hashim ile kendilerine eşlik eden heyeti kabul etti. Başkan Özkaya’nın makamında gerçekleşen kabulde Anayasa Mahkemesi Başkanvekilleri Hasan Tahsin Gökcan ve Basri Bağcı ile Anayasa Mahkemesi Üyesi Engin Yıldırım da yer almıştır.
Başkan Özkaya, iki ülke arasındaki güçlü bağlara vurgu yaparak Malezya heyetinin ziyaretinden duyduğu memnuniyeti ifade etti ve iki ülke arasındaki iyi ilişkilerin yargı organları arasındaki ortak faaliyetlerde de kendini gösterdiğini belirtti. İki ülke Yüksek Mahkemeleri arasında gerek Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği (AAMB) gerekse İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı (İDAY) kapsamındaki ilişkilere dikkat çeken Başkan Özkaya, ortak çalışmalarda etkili bir şekilde kendini gösteren iş birliğinin daha da güçleneceğine olan inancının altını çizmiştir.
Başkanlık makamındaki kabulün akabinde düzenlenen heyetler arası görüşmede Başkan Kadir Özkaya’ya, Anayasa Mahkemesi Başkanvekilleri Hasan Tahsin Gökcan ve Basri Bağcı ile Anayasa Mahkemesi Üyeleri Engin Yıldırım, Recai Akyel, Yusuf Şevki Hakyemez, Selahaddin Menteş, İrfan Fidan, Kenan Yaşar, Muhterem İnce ve Ömer Çınar eşlik etti. Görüşmede Türk hukuk sisteminde anayasal denetime ilişkin genel değerlendirmelerde bulunan Başkan Özkaya, Türk Anayasa Mahkemesinin çalışma usul ve esasları hakkında konuk heyeti bilgilendirdi. Malezya Federal Mahkemesi Başkanı Tengku Maimun Binti Tuan Mat da Federal Mahkemenin görev ve yetkileri ile Malezya hukuk sistemi hakkında bilgiler paylaştı. Görüşmede iş birliğine ilişkin hususlarda bilgi alışverişinde bulunulmuştur.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ülkemize gerçekleştirdikleri ziyaret kapsamında Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayda temaslarda bulunan Malezya Federal Mahkemesi Başkanı ile Malezya Temyiz Mahkemesi Başkanı’nı Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya ve Yargıtay Başkanı Ömer Kerkez eşliğinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde kabul etmiştir.
Kongreler
2022 - İslam ülkeleri yüksek yargısına yönelik olarak düzenlenen İslam Dünyası Anayasa Yargısı Kuruluş Kongresi, 22-24 Aralık 2022 tarihinde İstanbul/Dolmabahçe Sarayı’nda yapılmıştır. Dönemin Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Başkanı Sayın Zühtü Arslan konuşmasında, anayasa yargısının temel işlevinin anayasanın üstünlüğünün sağlanması suretiyle temel hak ve hürriyetlerin korunması olduğuna vurgu yaparak bu işlevin tam olarak yerine getirilmesinin anayasalarda yer alan adalet, eşitlik, hürriyet, hukukun üstünlüğü ve kuvvetler ayrılığı gibi anayasal ilke ve değerlerin hayata geçirilmesine bağlı olduğunu ifade etmiştir. Konuşmasının sonunda ise benzer görevler üstlenmiş olan anayasa mahkemelerinin ve anayasallık denetimi yapan yüksek yargı organlarının iş birliği ve tecrübe paylaşımının önemini vurgulayarak İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı’nın bu açıdan eşsiz bir fırsat ve imkân sunduğuna inandığını ifade etmiştir.
İslam dünyasından anayasa yargısı yetkisini kullanan 32 anayasa mahkemesi ve yüksek mahkeme ile uluslararası kuruluşlardan başkan ve temsilciler kongreye katılmıştır. Kongrede 15 Aralık 2018 tarihli İstanbul Deklarasyonu ile 17 Eylül 2021 tarihli Bandung Deklarasyonu’na dayanılarak İslam dünyası anayasa yargısı mercileri için resmî ve bağımsız bir yargı platformunun oluşturulması hatırlatılmıştır. Kongrede ayrıca Bandung Deklarasyonu ile görevlendirilen Çalışma Komitesi tarafından hazırlanan tüzük taslağı görüşülerek kabul edilmiş ve İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı (İDAY) resmî olarak kurulmuştur. Tüzük’ün imzalanmasından sonra İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansının resmî olarak kurulduğunu açıklayan İstanbul Deklarasyonu Anayasa Mahkemesi Üyesi Engin Yıldırım tarafından okunmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi İDAY’ın Birinci Dönem Başkanı olarak seçilmiştir (2022-2024).
İstanbul Deklarasyonu’nun Türkçe ve İngilizce metinleri için tıklayınız.
2021 - İslam İşbirliği Teşkilatına Üye/Gözlemci Devletlerin Anayasa/Yüksek Mahkemeleri II. Yargı Konferansı
15-17 Eylül 2021 tarihleri arasında Endonezya’nın Bandung şehrinde gerçekleşen İslam İşbirliği Teşkilatına (İİT) Üye/Gözlemci Devletlerin Anayasa/Yüksek Mahkemeleri II. Yargı Konferansında “İslam İşbirliği Teşkilatına Üye/Gözlemci Devletlerin Anayasa Yargısı Konferansı (İİT-AYK/CCJ-OIC)” adı altında yeni bir birliğin kurulması kararlaştırılmıştır.
Türkiye’yi Anayasa Mahkemesi Başkanı ve Başraportör Murat Azaklı’nın temsil ettiği konferansa toplam 38 ülke katılmıştır. Konferansın sonunda, Türk Anayasa Mahkemesi Başkanının başkanlığını üstlendiği Genel Kurul toplantısında “Bandung Deklarasyonu” oybirliğiyle kabul edilmiştir.
Genel kurulda ayrıca 2018’de kabul edilen “İstanbul Deklarasyonu” ile başlayan süreçte kurulmasına karar verilen Konferansın Kuruluş Kongresinin 2022 yılında İstanbul’da yapılması ve bu Kongrede kuruluş sürecinin tamamlanması kararlaştırılmıştır.
Konferansın 22-24 Aralık 2022 tarihlerinde İstanbul/Dolmabahçe Sarayı’nda gerçekleştirilen Kurucu Kongresi’nde Konferansın adının “İslam Dünyası Anayasa Yargısı Konferansı (İDAY)” olması oybirliğiyle kabul edilmiştir.
Bandung Deklarasyonu’nun Türkçe ve İngilizce metinlerine ulaşmak için tıklayınız.
2018 - İslam İşbirliği Teşkilatı’na Üye/Gözlemci Devletlerin Anayasa/Yüksek Mahkemeleri I. Yargı Konferansı
İslam İşbirliği Teşkilatı’na (İİT) üye ve gözlemci devletlerin yüksek mahkemeleri arasında verimli ve yapıcı bir iletişim sağlanması için yargısal bir forum oluşturmayı amaçlayan İslam İşbirliği Teşkilatı’na Üye/Gözlemci Devletlerin Anayasa/Yüksek Mahkemeleri I. Yargı Konferansı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin ev sahipliğinde 14-15 Aralık 2018 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenmiştir.
Toplam 42 ülke ve kuruluştan temsilcinin katılımıyla gerçekleştirilen Konferansın konusu “Hukukun Üstünlüğü ve Temel Hakların Korunmasında Yüksek Yargının Rolü” olarak belirlenmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan Konferansın açılışında yaptığı konuşmada adalet kavramının ilk insandan bugüne kadar en çok tartışılan konular arasında olduğunu belirterek tarihin bizlere adalet çizgisinden sapan toplumların ve devletlerin yıkılışının kaçınılmaz olduğunu gösterdiğini ifade etmiştir. Yargı kurumlarının akıl ve muhakemeyi bir kenara bırakıp kendi ideolojik saplantılarının peşine düşmesinin adalet konusundaki en büyük tehlikelerden biri olduğunu belirten Cumhurbaşkanı Erdoğan bunlarla mücadelenin hukuk devleti ilkesine titizlikle bağlı kılınarak hukuktan, adaletten, haktan ve vicdandan taviz vermeden yürütüldüğüne vurgu yapmıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan konferansın tüm bu meselelerin konuşulduğu, tartışıldığı ve çözüm yollarının ortaya konulduğu bir platforma dönüşmesi temennisiyle konuşmasını sonlandırmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Başkanı, Konferansın açılışının Dolmabahçe Sarayı’nın Muayede Salonu’nda yapıldığına dikkat çekerek Osmanlı Mebusan Meclisi’nin 20 Mart 1877 tarihinde bu salonda açıldığını belirtmiş ve Sultan II. Abdülhamid’in Mebusan Meclisi’nin açılış konuşmasında devletlerin ve milletlerin gelişmesinde hükümet işlerinde adalete ve tebaanın her sınıfının hak ve menfaatlerine riayet olunmasının ve Sultan Fatih’in 1463 tarihli “Ahidname”si ile Osmanlı Devleti’nin din ve mezhep serbestiyeti hakkında gösterdiği müsaadelerin önemine yer verdiğini ifade etmiştir.
Türk Anayasa Mahkemesi Başkanı ayrıca biz ve öteki ayrımının sürekli yeniden üretilmesi, “öteki” olanın birlikte yaşanılacak değil yok edilecek bir varlık olarak görülmesinin bir bağnazlık olduğunu ve bunun özellikle Batı’da yabancı düşmanlığı, ırkçılık ve İslamofobi olarak ortaya çıktığını, hızla yayılan bu virüsün, farklılıkların bir arada yaşaması için gerekli ortamı her geçen gün daha fazla zehirlediğini belirtmiştir. Diğer yandan İslam ülkelerinin, adalet, hukukun üstünlüğü, demokrasi, temel hak ve özgürlükler gibi alanlarda iç açıcı bir durumda olduğunun söylenemeyeceğini belirten Sayın Başkan bu noktada özeleştiri yapmamız gerektiğini ifade etmiştir. Birleşmiş Milletler’den sonra en fazla üyeye sahip olan İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye devletlerin anayasa mahkemeleri, anayasa konseyleri ve benzeri görev yapan yüksek mahkemeleri ilk kez bir konferansta bir araya geldiğini belirtmiş ve alanında ilk olan bu konferansın kalıcı bir platformun oluşturulmasına öncü olmasını temenni ederek yüksek mahkemeler arasında kurulacak bir yargı forumunun, ortak hukuki sorunların tartışılması, mahkemelerin işleyişine dair konuların ele alınması, fikir alışverişi ve tecrübelerin paylaşılması için çok önemli bir fırsat sağlayacağını vurgulamıştır.
Açılış programının ardından dönemin Anayasa Mahkemesi Başkanvekili Prof. Dr. Engin Yıldırım’ın başkanlığında “Anayasa Yargısı Pratiğinde İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğü”, ve yine dönemin Anayasa Mahkemesi Üyesi Hasan Tahsin Gökcan’ın başkanlığında “Yüksek Yargıda İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğünün Korunması” oturumları gerçekleştirilmiştir. Konferans, ikinci günde dönemin Anayasa Mahkemesi Üyesi Kadir Özkaya’nın başkanlığında “Küresel ve Yerel Dinamiklerin İnsan Haklarını ve Hukukun Üstünlüğünü Korumadaki Etkisi” oturumuyla devam etmiştir.
Kapanış oturumunu Türk Anayasa Mahkemesi Başkanının yönettiği Konferans ‘İstanbul Deklarasyonu’nun kabul edilmesiyle sona ermiştir.
Deklarasyonda İİT’ye Üye/Gözlemci Devletlerin Anayasa ve Yüksek Mahkemeleri temsilcilerinin; hukukun üstünlüğüne, insan haklarına ve evrensel hukuk ilkelerine bağlılığı vurgulanmıştır. Bunun yanında, İİT’ye üye ülkelerin anayasa ve yüksek mahkemeleri arasında bir yargısal forumun oluşturulması, bilgi ve tecrübe paylaşımında bulunulması ve daha fazla iş birliği sağlanmasının öneminin altı çizilerek;
- İnsan hakları ve hukukun üstünlüğüyle ilgili ortak konuları tartışmak üzere tematik konferanslar düzenlenmesi,
- Türkiye, Endonezya, Cezayir, Pakistan ve Gambiya Anayasa ve Yüksek mahkemelerinden oluşan bir çalışma grubu kurulması,
- Bu çalışma gruplarının iş birliğinin geliştirilmesi için neler yapabileceğine ilişkin bir rapor hazırlaması ve ilgili kurumlara sunması,
- Bir sonraki Konferansın 2020 yılında Endonezya Anayasa Mahkemesi himayesinde Endonezya’da gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır.
İstanbul Deklarasyonu’nun, Türkçe, İngilizce, Arapça ve Fransızca metinleri için tıklayınız.